Αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό έδεσμα της κυπριακής Λαμπρής και της κυπριακής αρτοποιίας. Τρίγωνες ή τετράγωνες, με σταφίδες ή χωρίς, οι φλαούνες φτιάχνονται παραδοσιακά τη Μ. Πέμπτη ή το Μ. Σάββατο, αφού οι νοικοκυρές έχουν προετοιμάσει από την προηγούμενη μέρα τον «φούκο», τη γέμιση δηλαδή με τα διάφορα τυριά, αυγά, μαχλέπι, σταφίδες, δυόσμο. Πότε όμως ξεκίνησαν οι Κύπριες νοικοκυρές, να πλάθουν φλαούνες;
Παρασκευάζονταν ήδη από τον 19ο αιώνα. Η προέλευσή τους όμως πάει πολύ πιο πίσω, αφού σύμφωνα με την ετυμολόγηση της λέξης, η φλαούνα προέρχεται από το αγγλοσαξωνικό flaon που με τη σειρά του προέρχεται από το ρωμαϊκό fladonis. Όμως, η ιστορία της λέξης δεν σταματά εκεί. Το ρωμαϊκό fladonis προέρχεται από την αρχαιοελληνική παλάθη, μία παραδοσιακή πίτα με σύκα, την οποία έδιναν στα παιδιά που τραγουδούσαν από σπίτι σε σπίτι τον ερχομό της Άνοιξης.
Κατά μία άλλη ερμηνεία η λέξη φλαούνα προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα φλάω που σημαίνει θλίβω και σχετίζεται περισσότερο με την πίτα φλαούνα που εντοπίζεται στην Αρκαδία και είναι μία πίτα που ψήνεται πάνω σε πλάκα. Επίσης, φλαούνες έψηναν και στο Αρμάλι της Μικράς Ασίας και τις προσέφεραν στα μνημόσυνα.
Σε διάφορα μέρη της Κύπρου, είναι γνωστές ως βλαούνες. Στον κατεχόμενο σήμερα Καραβά ήταν γνωστές ως φεσούδκια ενώ σε χωριά της Καρπασίας όπως στο Ριζοκάρπασο και τη Λυθράγκωμη τις έλεγαν αφλαούνες.
Σε μερικά χωριά για να πετύχει το ψήσιμό τους, οι γυναίκες πηδούσαν πάνω στον φούρνο και τραγουδούσαν «Κότσιηνες σαν τα καντήλια τζιαι ψηλές σαν τα καμίνια», ενώ στην περιοχή της Τηλλυρίας, οι γυναίκες συνήθιζαν να ρίχνουν μέσα στον φούρνο τα μαρτούθκια που φορούσαν τα παιδιά. Στην περίπτωση των νεκρικών φλαούνων, όπως στο Αρμάλι, το τυρί συμβόλιζε τον νεκρό ενώ το αυγό στις αναστάσιμες κυπριακές φλαούνες, τη ζωή.
Μία από τις εκατοντάδες γυναίκες της Κύπρου που καταπιάνονται κάθε χρόνο με την Παρασκευή της φλαούνας είναι και η κυρία Νίτσα Σάββα από τη Δευτερά, γνωστή ως «Τσιαθκιώτενα» λόγω της καταγωγής του συζύγου της Λοΐζου Τσαδιώτη από την Τσαδα. Κάθε χρόνο θα κάμει τες φλαουνες της, εν πα να βρέχει εν πα να έχει κορονοϊο!
Πριν λίγους μηνες έχασε τον άντρα της και φτιάχνει σήμερα τις φλαουνες της να τον τιμήσει αφού ο μακαρίτης ήταν λάτρης των φλαουνων που φτιάχνει η Νίτσα.
Αυτός ο ξυλόφουρνος μεγάλωσε τα παιδιά της και σπούδασε τα εγγόνια της. Γνωστή στη Δευτερά και στα περίχωρα για τα παραδοσιακά προϊόντα της: ψωμί (κουλούρι), χαλουμια, φλαουνες, ψητό του φούρνου, αυγά, λαχανικά κτλ.
Το έδεσμα όμως πέρα από μία «πασχαλινή παραδοσιακή τυρόπιτα», είχε λειτουργικό ρόλο. Σε παλαιότερες εποχές, οι φλαούνες μεταφέρονταν στην εκκλησία το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου και τις προσέφεραν στους πιστούς για να τους βοηθήσει στη μετάβαση από τις νηστείες στην κατανάλωση κρέατος χωρίς να προκληθούν στοματικές διαταραχές.
Μέχρι και πρόσφατα όμως οι φλαούνες χρησιμοποιούνταν για να κεραστούν είτε τα παιδιά που γύριζαν από σπίτι σε σπίτι για να αναγγείλουν την Ανάσταση του Χριστού ή για να ξυπνήσουν τους νοικοκυραίους για να πάνε στην Εκκλησία.
Ένα παρόμοιο με τη φλαούνα έδεσμα, που εντοπίζεται στα χωριά της Πάφου είναι οι πασκιές. Η πίτα αυτή, περιέχει κομμάτια από το αρνίσιο κρέας του Πάσχα.
Ακόμη και στις πασκιές, η χρήση αρνίσιου κρέατος είχε συμβολικό ρόλο: σήμερα το αρνί αποτελεί χριστιανικό σύμβολο αφού παραπέμπει στον αμνό του Κυρίου. Παλαιότερα όμως, το αρνί ήταν ένα ιερό ζώο το οποίο πέθαινε στην ακμή της νεότητάς του και καταυθείαν αναστήνετο ως χορηγός της νέας ζωής.
