Κείμενο/Φωτογραφίες: Ιλιάνα Κουλαφέτη
Σε ένα από τα πολλά περίπτερα του Flea Market of Nicosia στο Καϊμακλί, θα συναντήσεις ένα ιδιαίτερα περίτεχνο περίπτερο. Η διαφορά του με τα υπόλοιπα δεν έγκειται ούτε στην ομορφιά, ούτε στη σπανιότητα: έτσι κι αλλιώς, τα πάντα μέσα στο Flea Market, αποτελούν μοναδικά κομμάτια και το καθένα από αυτά φέρει την υπέροχα ρετρό δική του ιστορία. Ωστόσο, το συγκεκριμένο περίπτερο έχει κάτι διαφορετικό. Μυρίζει από μακριά ξύλο ελιάς και στα ράφια του δεν έχει κανένα παλιό αντικείμενο. Έχει μαχαίρια. Μαχαίρια όμως, όχι σαν αυτά που έχουμε οι πλείστοι στην κουζίνα μας, με την άχαρη πλαστική λαβή και την παγερά αδιάφορη λεπίδα. Έχει μαχαίρια χειροποίητα, προσεγμένα και γυαλισμένα, που η λεπτομέρειά τους σε κάνει να ζηλεύεις τις ώρες που τους έχει αφιερωθεί με τόση αγάπη και μεράκι. Το μεράκι του κύριου Γιώργου Τσιάππα από την Ακρόπολη της Λευκωσίας, που πριν δέκα χρόνια αποφάσισε να κάνει την αγάπη του, ασχολία με δάσκαλο το ίντερνετ.
Τον συναντήσαμε στο Flea Market of Nicosia – όπου στο μεταξύ μας τόνισε πως εκεί βρίσκεται πλέον η ταυτότητά του και πως όποιος θέλει να τον βρει θα πρέπει να τον αναζητεί τα Σαββατοκύριακα εκεί– και μας εξήγησε τα πάντα γύρω από αυτήν τη, σπάνια πλέον, τέχνη.
«Για να φτιάξεις χειροποίητα μαχαίρια, πρέπει να τα αγαπάς, να σε συνεπαίρνει η τέχνη τους, η μαστοριά τους. Το ατσάλι που αστράφτει, το ξύλο που μυρίζει, η λεπτομέρεια. Τα αγαπούσα από μικρός τα μαχαίρια και μάλιστα έφαγα και ξύλο απ’ τον πατέρα μου, επειδή τραυματιζόμουν. Δεν σταμάτησα όμως και δέκα χρόνια πριν, με δάσκαλο το ίντερνετ, έστησα το δικό μου εργαστήρι».
Με αυτά τα λόγια κάνει πρόλογο και τα μάτια του αστράφτουν σαν το ατσάλι, μιλώντας για τη λησμονημένη αυτή τέχνη. Και κάπως έτσι ξεκινά μία ατελείωτα γλυκιά ξενάγηση στον κόσμο του ξύλου, του ατσαλιού και της λεπίδας.
Στην αρχή αντέγραφα κάποια μοντέλα για να μάθω, βέβαια σιγά σιγά άρχισα να κάνω τα δικά μου, κάθε μαχαιροποιός εξάλλου έχει το δικό του στυλ. Έλαβα μέρος σε κάποια φεστιβάλ, σε κάποιες κυνηγετικές εκδηλώσεις, και τώρα είμαι στο Flea Market of Nicosia, όπου εδώ θα είμαι μόνιμα κάθε Σαββατοκύριακο. Εδώ πλέον θα είναι η ταυτότητά μου και όποιος θέλει να με βρει, θα με βρίσκει εδώ.
«Η ασχολία με τα μαχαίρια σαν χόμπι ξεκίνησε περίπου πριν 10 χρόνια, όταν έκαμα το εργαστηριούι που ήθελα δίπλα από το σπίτι μου. Παρακολουθούσα κάποιες εκπομπές διαδικτυακά και κατόπιν μελέτης σε διάφορες ιστοσελίδες, αμερικάνικα, αγγλικά, ρώσικα, βουλγάρικα, ξεκίνησα να πειραματίζομαι. Τώρα αν σου δείξω τα πρώτα μαχαίρια που έκαμα με τα τελευταία σίγουρα θα σκεφτείς πως δεν τα έκανε ο ίδιος άνθρωπος. Οπότε στην πράξη, αποκτάς εμπειρία και προχωράς και βελτιώνεσαι και βλέπεις και τα λάθη σου και τα διορθώνεις. Μαθαίνεις περισσότερα και για το μέταλλο και για το ξύλο. Υπάρχουν κάποια μυστικά στην τέχνη αυτή».
Στο μεταξύ την έντεχνη αφήγησή του συνοδεύει η επίδειξη των μαχαιριών. Μικρά, μεγάλα, με ξύλινη λαβή ή με κέρατο, όλα τους είναι στην κυριολεξία άψογα. Κανένα δεν μοιάζει με το άλλο και η μοναδικότητά τους αυτή αποτελεί απόδειξη του πάθους που διακρίνει τον κύριο Γιώργο.
Και όντως πλέον πολύς κόσμος έρχεται ως το Καϊμακλί για τα μαχαίρια του κύριου Γιώργου.
Έχω τακτικούς πελάτες, δουλεύω και με παραγγελίες. Περισσότερο τα αγοράζουν για διακόσμηση. Μου ζητάνε συγκεκριμένα μαχαίρια, όπως το Spartan Knife, τα Vikings, έρχονται δηλαδή και ζητάνε συγκεκριμένα κομμάτια. Παρόλα αυτά να σου πω την αλήθεια, πλέον τα μαχαίρια δεν τα λιμάρω όσο θα ήθελα, γιατί πέρυσι και πρόπερσι είχα μικροτραυματισμούς με μικρά παιδάκια, οπότε τώρα αν το ακουμπήσεις εδώ δεν είναι ξυράφι, είναι ένα σκαλί πριν.
Το μαχαίρι πριν και μετά την επεξεργασία του .Ο κύριος Γιώργος μας εξηγεί «Έχω πάντα ένα τέτοιο για να δείχνω πως έγινε το μαχαίρι. Αυτή είναι η αρχική μορφή ενός μαχαιριού. Πάνω σε αυτό θα σχεδιάσω το σχήμα της λαβής που θέλω και μετά θα το δουλέψω, θα αφαιρέσω το ξύλο που δεν θέλω, θα το λιμάρω, θα το γυαλίσω μέχρι να γίνει το μαχαίρι»
Αν και σήμερα αποτελεί έναν από τους ελάχιστους μαχαιροποιούς της Κύπρου, σήμερα δεν διδάσκει. Έχει ωστόσο, βρεθεί στη θέση του δασκάλου.
«Δεν διδάσκω αν και είχα προτάσεις γιατί δεν έχω χρόνο. Μην ξεχνάμε πως είμαι καθηλωμένος από τις 8 το πρωί μέχρι 5 το απόγευμα στη δουλειά μου. Ωστόσο, αν έρθει ένας μαθητής κοντά μου, όσα εγώ έκανα δέκα χρόνια να τα μάθω, μπορώ να τα μεταδώσω σε 20-30 μέρες. Η διδασκαλία ωστόσο είναι κάτι που βρίσκεται στα σχέδια μου και αυτό γιατί γνώρισα τον κύριο Νεοπτόλεμο από τη Λάπηθο, ο οποίος μου πρότεινε να αναβιώσουμε την τέχνη. Ο Δήμαρχος μου είπε πως είμαι ο μόνος που μπορεί να συνεχίσει. Έτυχε πέρυσι να κάνουμε ένα τμήμα στο οποίο ξεκίνησαν εννέα άτομα, αλλά τελικά εγκατέλειψαν. Ξέρεις δεν είναι το θέμα ότι είναι εύκολη ή δύσκολη τέχνη, το ζήτημα είναι να αγαπήσεις αυτό που κάνεις. Αν το κάνεις με το ζόρι ή για κερδοσκοπικούς σκοπούς, δεν θα πάει μπροστά. Καταρχήν, δεν μπορείς να ζήσεις μόνο ως μαχαιροποιός, είμαστε μικρή χώρα, ο κόσμος μπορεί να αγοράσει από το ίντερνετ και άλλα. Δεν μπορείς να έχεις μισθό κάθε μήνα από την πώληση μαχαιριών και μόνο».
Τα λαπηθιώτικα μαχαίρια
Περιεργαζόμενη το περιπτεράκι του, πέφτω πάνω σε ένα διαφορετικό από τα υπόλοιπα ράφια. Μαχαίρια μικρά και μεγάλα, με παλιές λαβές και λεπίδες που δεν γυαλίζουν, μου φέρνουν στο μυαλό εικόνες από το παρελθόν. Ωστόσο, ξέρω πως ο κύριος Γιώργος δεν αγοράζει μαχαίρια, παρά μόνο φτιάχνει και έτσι τον ρωτάω, πώς προέκυψαν αυτά τα τόσο παλιά μαχαίρια στον πάγκο του.
«Μα δεν είναι παλιά. Πρόσφατα τα έφτιαξα. Είναι απλά “λαπηθιώτικα”».
Και κάπως έτσι ξεκινά να μου αφηγείται την ιστορία των πιο ένδοξων μαχαιροποιών ή πικσιακτσίδων όπως έμειναν γνωστοί στο νησί, της Κύπρου, με καταγωγή από τη ημερόεσσα Λάπηθο.
«Στην Κύπρο ξέρεις είναι τα λαπηθιώτικα τα γνωστά μαχαίρια του νησιού. Δυστυχώς, οι μαχαιροποιοί χάνονται και η τέχνη δεν διδάσκεται παρακάτω.
Καταρχήν οι Λαπηθιώτες ήταν οι πρώτοι μαχαιροποιοί στην Κύπρο. Η Λάπηθος ανέκαθεν είχε τους καλύτερους κωμοδρόμους, σιδεράδες δηλαδή. Την τότε εποχή οι κωμοδρόμοι έφτιαχναν όλα τα εργαλεία, το ζην, τον κούσπο, την πυλάντζα. Κάποιοι δε που εκείνους είχαν ειδικότητα και ασχοληθήκαν με τη μαχαιροποιία. Μάλιστα, έγιναν τόσο ξακουστοί για τα σκληρά μέταλλα που δούλευαν μόνο οι Λαπηθιώτες, που έπιαναν παραγγελίες και από γειτονικές χώρες. Έγινε όλη η Λάπηθος μια μικρή βιοτεχνία.
Αυτά εδώ φτιάχτηκαν με τα ίδια ξύλα και το ίδιο μέταλλο όπως τα έφτιαχναν πριν 50-100 χρόνια. Διατηρώ ακόμη το στυλ εκείνης της εποχής. Ασπούμε, δεν τα κάνω όπως τα καινούρια, τη λαπηθιώτικη λάμα την αφήνω όπως τότε, να μπορείς να δεις το πρόσωπό σου πάνω. Δεν είχαν έτσι κι αλλιώς τα απαραίτητα εργαλεία για να το φέρουν σε αυτό το γυαλιστερό σημείο και επίσης δεν χρειαζόταν. Είχαν την ράσπα στην οποία δούλευαν τη λάμα, για αυτό και τα λαπηθιώτικα μαχαίρια έχουν τα σημάδια της λάμας.
Το συγκεκριμένο μαχαίρι είναι ο σφάχτης, με αυτό σφάζαν τα κοτόπουλα, τα κουνέλια, τις χήνες. Μετά πάμε στο χοιρομάχαιρο, με το οποίο έσφαζαν τα γουρούνια. Βλέπεις το κανάλι εδώ; Με αυτό διοχετευόταν αέρας, οξυγόνο στο αίμα και έτσι το ζώο είχε ακαριαίο θάνατο. Το επόμενο είναι 3-4 είδη ππάλας με τα οποίο τραφοδοτούσαν κασάπηδες, κρεοπώλες, η οποία έβγαινε σε 2-3 εκδοχές, αυτή είναι η καμπουρωτή. Και μετά είχαν τα τσιακκούθκια, τα οποία κουβαλούσαν και οι άντρες και οι γυναίκες, ήταν το πιο πρακτικό μαχαιράκι, το οποίο επειδή διπλώνει δεν είχε περίπτωση να τους τραυματίσει
Εμένα δεν μου δίδαξε κανείς πώς να κάνω τα λαπηθιώτικα μαχαίρια, απλά είδα κάποιες εικόνες. Αυτές οι γραμμούλες εδώ ήταν το αρχικό του ονόματος του μαχαιροποιού. Εγώ δεν μπορώ να γράψω εδώ Γ.Τ. οπότε το άφησα Χ.Χ.
Άλλο χαρακτηριστικό των λαπηθιώτικων είναι αυτό το V το οποίο σταματά το χέρι, δεν μπορεί το χέρι να γλιστρήσει από τη λαβή.
Αυτή είναι η Λάπηθος. Για αυτό αν αποφασίσει κάποιος να ακολουθήσει αυτήν την παράδοση, πρέπει να τα κάνει έτσι, δεν δικαιούται να τα “τελειοποιεί”».
Συνεχίζοντας την ξενάγηση, μου εξηγεί την επιλογή των υλικών.
Ξέρεις είναι δύσκολο να βρούμε πολλά κέρατα βέβαια για αυτό έχουμε ξύλινες λαβές. Οι Λαπηθιώτες δούλευαν τρία υλικά: το φερσό του αυτοκινήτου, το ατσάλι από το φέρσο του αυτοκινήτου που είναι το καλύτερο ατσάλι, το καλύτερο μέταλλο για τη μαχαιροποιία. Τα τσιακκούθκια τους δε ήταν όλα από κέρατο, γιατί το κέρατο δεν αλλοιώνεται και λόγω της ελαστικότητάς του μπορείς να το δουλέψεις, ενώ το ξύλο μπορεί να χαλάσει, να διαβρωθεί, να φύγει κομμάτι.
Τους μαχαιροποιούς τους ονομάζαν πιτσιαξήδες, από το πιτσιάκ το τουρκικό που σημαίνει μαχαίρι, όπως και η λέξη «τσιακκούι», το οποίο προέρχεται από τα τρία είδη την τσιάκκα, το τσιακκί και το τσιακκούι. Για να καταλάβεις το μέγεθος της τσιάκκας είναι το μεγάλο μαχαίρι, το τσιακκί το μεσαίο και μετά το τσιακκούι.
Μεταξύ άλλων στον πάγκο με τα μαχαίρια, θα βρείτε κι άλλα περίτεχνα αντικείμενα: σφηνοπότηρα, ρολόγια τραπεζιού, τασάκια όλα φτιαγμένα από ξύλο, αποτελούν υπέροχες επιλογές για δώρο και για διακόσμηση.
Όταν λοιπόν βρεθείτε στο Flea Market στο Καϊμακλί, πείτε μια καλημέρα στον κύριο Γιώργο Τσιάππα. Με ένα πλατύ χαμόγελο, αφοπλιστική ευγένεια και μια ειλικρινά γλυκιά διάθεση, είναι διατεθειμένος να σας εισάγει στον μαγικό κόσμο της λεπίδας και του ατσαλιού, με τρόπο που δεν θα είχατε ποτέ σας υποψιαστεί για τα επιβλητικά μαχαίρια.
