«Όλα τα έργα τέχνης έχουν κάτι να αφηγηθούν και είναι υποχρέωσή μας να τα συντηρούμε»
Τι απογίνεται ένα βιβλίο όταν παλαιώσει; Όταν φθαρεί στις γωνίες, όταν σκιστεί στο δέσιμο, όταν το στιγματίσει η υγρασία. Πώς δένεις ξανά τις σελίδες μεταξύ τους και πώς το διατηρείς στον χρόνο; Πώς το μετατρέπεις από τη συγγραφή της στιγμής σε κειμήλιο αιώνιο; Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα απαντά η συντηρήτρια έργων και βιβλίων, Παρασκευή Λοΐζου
Τη συνάντησα μέσω κοινών γνωστών και η αλήθεια είναι πως δεν είχα μιλήσει ποτέ με συντηρητή βιβλίων. Η λάμψη στα μάτια της όταν περιγράφει την ανάγκη για τη συντήρηση των έργων και δη των βιβλίων σου προκαλεί εντύπωση. Υπάρχει πάθος και αφοσίωση σε μία πραγματική τέχνη, που μοναδικό σκοπό έχει να διατηρήσει πολύτιμους θησαυρούς στο διάβα του χρόνου.
Είχα πραγματική περιέργεια να μάθω «τι κάνει ένας συντηρητής» και να ξεκαθαρίσω κάπως στο μυαλό μου «γιατί αυτό θεωρείται ένα επάγγελμα πολυτελείας;». Οι απαντήσεις της ήρθαν σαν «καταπέλτες» στοργής, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται. Έβαλε τα πράγματα στη θέση τους και εξήγησε:
«Η συντήρηση βιβλίου δεν είναι πολυτέλεια· είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη ζωή ενός έργου, γιατί το κάθε έργο, βιβλίο, εικόνα έχει μία ιστορία να αφηγηθεί, συμβάλλει στην ιστορία και στον πολιτισμό και είναι χρέος μας να το διατηρούμε και να το σεβόμαστε όπως του αξίζει κληροδοτώντας το άρτιο στις επόμενες γενιές»
Όπως η ίδια υποστηρίζει η ζωή ενός βιβλίου δεν σταματά μόνο όταν φτάσει στα χέρια μας, διαβαστεί και μπει πάλι στο ράφι. Συνεχίζει να υπάρχει, για χρόνια και αιώνες πολλούς περισσότερους από ότι μπορούμε να φανταστούμε και στις σελίδες του πάντα κρύβονται θησαυροί της γνώσης και της σοφίας της εκάστοτε εποχής. Παραμένουν μάρτυρες στο διάβα του χρόνου αφηγούμενα έναν ολόκληρο κόσμο που υπήρξε και τα δημιούργησε. Ντυμένα με δέρμα ή δημιουργήματα απλής εκτύπωσης, βιβλιοδεσίες βυζαντινές ή γοτθικές, η δημιουργία ενός βιβλίου έχει πολλά περισσότερα να αφηγηθεί πέρα από το εσωτερικό του περιεχομένου του.
Η Παρασκευή Λοΐζου πραγματοποίησε τις σπουδές της στο ΤΕΙ Αθηνών, στο τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης και ακολούθησε σπουδές στη σχολή La Cambre στις Βρυξέλλες όπου ειδικεύτηκε στη συντήρηση χαρτιού. «Η αγάπη μου για την τέχνη με ώθησε να ασχοληθώ με κάτι δημιουργικό. Έτσι μετά από έρευνα ανακάλυψα την συντήρηση και αποφάσισα να ακολουθήσω τον τομέα αυτό».
Τι είναι η συντήρηση βιβλίων;
Η συντήρηση – αποκατάσταση είναι η άμεση παρέμβαση σε ένα έργο τέχνης (έγγραφο, βιβλίο, πίνακας, κ.α) με σκοπό την ενοποίηση του και τη λειτουργικότητα του. Ο σκοπός της συντήρησης δεν είναι να επανέλθει το έργο στην αρχική του μορφή αλλά να αποκατασταθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η λειτουργικότητα του για την τρέχουσα χρήση του, διατηρώντας το πρωτότυπο υλικό του. Για αυτό πρέπει να είναι ορατή η συντήρηση του. Επίσης, η συντήρηση που γίνεται πρέπει να είναι αναστρέψιμη.
Η συντήρηση δεν γίνεται μόνο όταν το έργο καταστραφεί εντελώς. Υπάρχει και η προληπτική συντήρηση που συνήθως γίνεται insitu και βοηθά στην μακροζωία του έργου, π.χ η σωστή αποθήκευση, το σωστό περιβάλλον διατήρησης, τα υλικά που θα χρησιμοποιήσεις κ.λπ. «Η συντήρηση βιβλίου δεν είναι πολυτέλεια· είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη ζωή ενός έργου, γιατί το κάθε έργο, βιβλίο, εικόνα έχει μία ιστορία να αφηγηθεί, συμβάλλει στην ιστορία και στον πολιτισμό και είναι χρέος μας να το διατηρούμε και να το σεβόμαστε όπως του αξίζει κληροδοτώντας το άρτιο στις επόμενες γενιές.
Ποιον κόσμο συναντά κανείς πίσω από την πόρτα ενός εργαστηρίου συντήρησης;
Πίσω από τις πόρτες των εργαστηρίων συντήρησης είτε μουσείων, αρχείων ή ιδιωτικών εργαστηρίων συναντάς τους θεραπευτές του πολιτισμού. Επίσης, συντήρηση είναι μία διαδικασία που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην διεπιστημονική συνεργασία εφαρμόζοντας μια ποικιλία μεθόδων αισθητικής, ιστορίας, επιστήμης και τέχνης.
Ποιο ήταν το πρώτο τεκμήριο που συντήρησες; Πώς ένιωσες που πλέον έπιανες στα χέρια σου κάτι τόσο σημαντικό;
Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου έκανα πρακτική άσκηση στα Γ.Α.Κ (Γενικά Αρχεία του Κράτους ) στην Αθήνα, ήταν η πρώτη επαφή με το χαρτί εκεί αποφάσισα πως θέλω να ειδικευτώ στην συντήρηση χαρτιού και η αφορμή ήταν τα ιστορικά χειρόγραφα που υπήρχαν στους χώρους φύλαξης. Το πρώτο έργο που ανέλαβα εξ ολοκλήρου ήταν στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας όπου έκανα την πρακτική μου άσκηση και ανέλαβα έναν χάρτη του 19ουαιώνα. Τα συναισθήματα μου ήταν ανάμεικτα, μέχρι να εξετάσω το έργο να πάρω έγκριση για τις επεμβάσεις κ να αρχίσω τις εργασίες συντήρησης ένιωθα ότι ο χρόνος δεν πέρναγε. Ανυπομoνούσα να ξεκινήσω να δω τα πρώτα αποτελέσματα του στεγνού καθαρισμού αργότερα του υγρού και σιγα σιγα να βρίσκει ο χάρτης την αρχική του μορφή. Υπήρχε φόβος μην κάνω κάτι λάθος -ακόμα υπάρχει αυτό το αίσθημα-, να μην καταστρέψω κάτι σημαντικό που η υποχρέωση μου είναι να το διατηρήσω στον χρόνο. Ευτυχώς είχα καλούς καθοδηγητές και μου έμαθαν να αντιμετοπίζω κάθε δυσκολία στην συντήρηση και ότι για όλα υπάρχει λύση. Στη συνέχεια είχα την ευκαιρία να αναλάβω παλαιότερα χειρόγραφα και χάρτες στα Γενικά Αρχεία του Βασιλείου στις Βρυξέλλες.
Τι πρέπει να προσέχεις σε κάθε έργο που συντηρείς; Κάθε έργο σου τραβά το ενδιαφέρον με διαφορετικό τρόπο; Που σε ταξιδεύει το κάθε έργο;
Κάθε έργο είναι διαφορετικό, το κάθε ένα έχει την δική του ιστορία και τον δικό του «χαρακτήρα». Πρέπει να παρατηρείς τα πάντα, να μελετάς και να το μαθαίνεις. Να εξετάζεις τα υλικά κατασκευής του και όποια αναφορά μπορεί να βρεις αποτυπωμένη πάνω του. Τα υλικά κατασκευής και η κατάσταση του σε οδηγούν στις επεμβάσεις που θα ακολουθήσεις για να το αποκαταστήσεις. Ένας συντηρητής αντιμετωπίζει το κάθε έργο με τον ίδιο σεβασμό και είναι υποχρέωσή μας να αφιερώσουμε χρόνο και κόπο για να το διατηρήσουμε στον χρόνο. Σίγουρα υπάρχουν αντικείμενα που θα σου κινήσουν περισσότερο το ενδιαφέρον λόγω σπανιότητας αλλά ο σκοπός είναι ο ίδιος για όλα και αυτή είναι η σωστή διατήρηση. Το κάθε έργο, βιβλίο, σχέδιο σε ταξιδεύει πίσω στον χρόνο που δημιουργήθηκε, δεν θα ξεχάσω στα Γ.Α.Κ το αρχείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού την περίοδο του 1940 στην Ελλάδα, την περίοδο δηλαδή της κατοχής. Στο περιεχόμενο ήταν καταγεγραμμένα τα ονόματα ασθενών και οι αιτίες θανάτου. Οπότε διαβάζοντας τα ονόματα και όλες αυτές τις πληροφορίες με κυρίευε αμηχανία.
Τι είναι αυτό που τραβά την προσοχή ενός συντηρητή;
Η ιστορία και το τι έχει να σου διηγηθεί κάθε έργο(αρχείο, βιβλίο) και σίγουρα τι θα ανακαλύψει και που θα τον οδηγήσει όσον αφορά την συντήρηση. Είναι υποχρέωση μας να διατηρούμε και να σεβόμαστε την ιστορία και τον πολιτισμό γιατί αυτά μας εξελίσσουν. Είναι το παρελθόν, το παρόν αλλά θα και εν δυνάμει μέλλον μας. Διατηρούμε την ιστορία στον χρόνο. Νιώθεις πολύ διαφορετικά όταν δεις κάτι αυθεντικό που ξέρεις ότι δημιουργήθηκε από κάποιον σημαντικό άνθρωπο παρά ένα πιστό αντίγραφο που φτιάχτηκε σ’ενα εργαστήριο για να αντικαταστήσει κάτι που χάθηκε στον χρόνο.
Πώς αντιμετωπίζουμε στην Κύπρο την αξία της συντήρησης έργων;
Δυστυχώς δεν υπάρχει Παιδεία σε αυτό τον τομέα. Θεωρώ πως ο κόσμος της Κύπρου δεν ενδιαφέρεται τόσο να διατηρήσει κάτι που έχει αξία αλλά στο να επενδύσει σε κάτι εφήμερο. Επίσης, δεν βλέπω από όλους γνώση και αγάπη για την τέχνη και την ιστορία μας και αναφέρομαι σε νέους ανθρώπους. Πρέπει να δουλέψουμε αρκετά την ενημέρωση γύρω από το ζήτημα αυτό για να πλησιάσουμε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.
Τι θα ήθελες να δεις στο μέλλον σχετικά με αυτόν τον κλάδο;
Θα ήθελα να μάθουμε να σεβόμαστε και να ενημερωνόμαστε περισσότερο. Να υπάρχει εξέλιξη και όχι στασιμότητα.
Η Παρασκευή Λοΐζου πλέον έχει ως βάση την Κύπρο. Όταν επέστρεψε από τις σπουδές της αποφάσισε να δημιουργήσει το δικό της εργαστήρι συντήρησης.
«Είναι ένα δύσκολο επάγγελμα που χρειάζεται αρκετή υπομονή και δουλειά και είναι αρκετά δύσκολο κάποιος που ασχολείται με αυτό το επάγγελμα να έχει άμεση επαγγελματική αποκατάσταση. Για αυτό πήρα την απόφαση να επιστρέψω στην Κύπρο μετά από αρκετά χρόνια απουσίας για να μπορέσω να συνεισφέρω με τον δικό μου τρόπο στην τομέα της συντήρησης εδώ. Έτσι μετά από σκέψη δημιούργησα το Atelier de Papier το εργαστήριο μου το οποίο θεραπεύει και κάνει τα βιβλία, τα έγγραφα, τα χαρακτικά και πολλά άλλα έργα τέχνης λειτουργικά ξανά».
